Ücret Nedir, Ücret Nasıl Ödenmelidir?

Çalışanların en temel hakkı olan ücret, emeğin karşılığı olarak işveren tarafından işçiye ödenen bedeldir. Bu bedel, çoğu zaman yan haklarla birlikte daha geniş bir kavram olan "giydirilmiş ücret" olarak da karşımıza çıkar. Ücretin tanımı, ödeme şekli, içeriği ve ödeme esasları 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuatlar ile düzenlenmiştir.

1. Ücretin Tanımı ve Dayanağı

4857 sayılı İş Kanunu'nun 32. maddesi uyarınca ücret; "bir kimseye bir iş karşılığı olarak işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır."

2. Kök Ücret

Kök ücret, işçiye esas iş görevine karşılık ödenen ve yan ödemelerden arındırılmış net ücrettir. Bu tutar, çoğu zaman prim, ikramiye, sosyal yardım gibi kalemler hariç tutularak belirlenir.

3. Yan Ücretler

Yan ücret; yemek yardımı, yol yardımı, çocuk yardımı, yakacak yardımı gibi parasal veya parayla ölçülebilen ek ödemeleri kapsar. İlgili haklar, bireysel iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile belirlenir.

4. İkramiye

İkramiye, işçiye yılda belli dönemlerde ödenen ücret dışı prim nitelikli ödemedir. İkramiyelerin zorunluluğu yoktur, ancak sözleşme veya uygulama ile düzenlenmişse ödenmesi zorunludur. 4857 sayılı Kanun'un 32. ve devamı maddeleri ile Borçlar Kanunu'nda genel ilkeler çerçevesinde değerlendirilir.

5. Prim

Prim, çoğunlukla performansa bağlı olarak belirlenen ve genellikle hedefe ulaşma, satış miktarı, kalite gibi kriterlere bağlı olarak işçiye ödenen ücret öğesidir. Primler, sosyal güvenlik ve vergi uygulamaları açısından da ücrete dahildir.

6. Giydirilmiş Ücret

Giydirilmiş ücret; kök ücret ile birlikte süreklilik arz eden yan ödemelerin toplamıdır. Özellikle ihbar ve kıdem tazminatı hesaplamalarında bu tutar dikkate alınır.

7. Fazla Mesai Ücreti

Fazla mesai, haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri için ödenen ücrettir. Bu ödeme 4857 sayılı İş Kanunu'nun 41. maddesi gereğince, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 fazlası olarak hesaplanır.

8. Ücretin Ödeme Şekli ve Zorunluluklar

İş Kanunu Madde 32 ve 37'ye göre ücretler en geç bir ay içinde ve TL cinsinden ödenmelidir. Ücret bordrosu işçiye yazılı olarak sunulmalıdır.

Ödeme şekli, 2008 yılında çıkarılan Bankalar Kanunu ve Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Çeşit Ödemenin Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik çerçevesinde belirlenmiştir.

8.1. Bankadan Ödeme Zorunluluğu

18/11/2008 tarihli ve 27058 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin birinci fıkrasında yer alan “en az beş gazeteci” ibaresi, 04/06/2025 tarihinde 32920 sayılı Resmî Gazete ile “en az üç gazeteci” şeklinde değiştirilmiştir.

Eski düzenlemede, işverenin bankadan ücret ödemesi zorunluluğu en az 5 işçi çalıştıran işyerlerinde uygulanmaktaydı. Böylece, 3 ve daha fazla işçi çalıştıran işverenlerin ücretleri bankadan ödemesi zorunlu hale gelmiştir.

9. Mevzuat Atıfları

4857 sayılı İş Kanunu: Madde 32, 37, 41, 42, 57

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu: Madde 393 ve devamı

Ücretlerin Bankadan Ödenmesine Dair Yönetmelik

Sosyal Güvenlik Mevzuatı (Prim, SGK matrahı)

Bu çerçevede işverenlerin ücret politikasını oluştururken, sadece maaş tutarını değil; bordro, vergi, sigorta ve iş hukuku boyutlarıyla da uyumlu bir sistem kurması gerekmektedir.